Günümüzde sağlıklı yaşam tarzını benimsemek sadece kalori ve makro besinlere odaklanmakla sınırlı kalmıyor. Beslenme, genetik yapımızı etkileyen önemli bir faktör olarak karşımıza çıkıyor. Epigenetik, nutrigenetik ve nutrigenomik gibi bilimsel alanlar, genetik yapımızın beslenme yoluyla nasıl etkilenebileceğini anlamamıza yardımcı oluyor. Bu yazıda, bu üç kavramın detaylarına ve bunların sağlıklı yaşamla olan ilişkisine derinlemesine bakacağız.
Epigenetik: Genlerin Çevresel Kontrolü
Epigenetik, DNA dizisinde herhangi bir değişiklik olmaksızın, gen ekspresyonunda kalıtsal değişikliklere neden olan mekanizmaları inceleyen bir bilim dalıdır. Bu mekanizmalar, genlerin ne zaman ve nasıl ifade edileceğini düzenler ve bu düzenlemeler çevresel faktörler, beslenme ve yaşam tarzı gibi etmenlerden etkilenebilir.
Epigenetik Mekanizmalar:
DNA Metilasyonu: DNA metilasyonu, gen ekspresyonunu baskılayarak gen susturulmasına neden olabilir. Bu süreç, hücre farklılaşması ve genomik kararlılık için kritiktir.
Histon Modifikasyonları: Histon proteinlerinin kimyasal olarak modifiye edilmesi, DNA’nın yapısını ve gen ekspresyonunu etkiler. Bu modifikasyonlar, genlerin aktif veya pasif hale gelmesini düzenler.
Kodlamayan RNA’lar: MikroRNA’lar ve uzun kodlamayan RNA’lar gibi moleküller, gen ekspresyonunu post-transkripsiyonel düzeyde düzenler ve çeşitli biyolojik süreçlerde rol oynar.
Nutrigenetik: Genetik Yapıya Göre Beslenme
Nutrigenetik, bireyin genetik yapısına göre besinlerin metabolizma üzerindeki etkilerini inceler. Her bireyin genetik yapısı farklıdır ve bu farklılıklar, bireylerin beslenmeye verdiği yanıtı belirler.
Örnekler:
- Laktaz enzimi eksik olan bireylerde (laktaz geninde mutasyon), laktoz intoleransı gelişir.
- FTO geni varyasyonları, bireyin kilo almaya eğilimini etkileyebilir.
- APOE4 alleli, bireyin doymuş yağ tüketimine verdiği yanıtı etkileyerek kardiyovasküler risk faktörünü artırabilir.
Nutrigenetik, kişisel beslenme planlarını tasarlarken bireyin genetik profilinin dikkate alınmasını sağlar. Bu, bireyselleşmiş tıp yaklaşımının bir parçasıdır.
Nutrigenomik: Besinlerin Gen Ekspresyonu Üzerindeki Etkisi
Nutrigenomik, besin biyoaktif bileşenlerinin gen ekspresyonunu nasıl etkilediğini inceler. Nutrigenomik, genetik yapımızın ötesine geçerek, besinlerin vücudumuzdaki genetik mekanizmaları nasıl etkilediğine odaklanır. Besinlerin gen ekspresyonu üzerindeki etkileri, epigenetik mekanizmalar (DNA metilasyonu, histon modifikasyonları gibi) aracılığıyla gerçekleşir.
Nutrigenomik ve Epigenetik Mekanizmalar:
- Folat ve B12 vitamini, DNA metilasyonunda kritik rol oynar.
- Polifenoller (kuersetin, resveratrol gibi), histon modifikasyonlarını etkileyerek anti-inflamatuar genleri aktive edebilir.
- Sülforafan gibi biyoaktif bileşenler, antioksidan genleri aktive eder.
Nrf2 Yolağı ve Nutrigenomik:
- Nrf2 yolağı, antioksidan genlerin aktivasyonunu kontrol eden bir mekanizmadır.
- Nrf2 aktivasyonunu sağlayan biyoaktif bileşenler:
- Kurkumin: Zerdeçalda bulunur ve inflamasyonu azaltır.
- Likopen: Domates ve karpuz gibi yiyeceklerde bulunur.
- Kuersetin: Elma ve soğan gibi besinlerden elde edilir.
- Sülforafan: Brokoli, karnabahar gibi turpgillerde bulunur.
Bu bileşenler, oksidatif stresi azaltarak hücre yenilenmesini destekler ve inflamasyonu azaltır.
Sağlıklı Beslenme ve Genetik Düzeyde Etkileri
- Antioksidanlar:
- Vitamin A, C ve E: Serbest radikallerle savaşır.
- Polifenoller: Anti-inflamatuar etkiler sağlar.
- Turpgiller:
- Brokoli, lahana, karnabahar: Antioksidan genleri aktive eder.
- Balık Yağı:
- Omega-3 yağ asitleri: Enflamasyonu azaltır ve genetik onarımı destekler.
- Zerdeçal ve Zencefil:
- Anti-enflamatuar ve antioksidan etkiler sağlar.
- Mineraller:
- Çinko, selenyum ve bakır: Endojen antioksidan enzimlerin aktivitesini destekler.
Bu besinleri ve biyoaktif bileşenlerini içeren görselleri burada paylaşıyorum.


- Choi, S. W., & Friso, S. (2010). Epigenetics: A New Bridge between Nutrition and Health. Advances in Nutrition, 1(1), 8-16. doi:10.3945/an.110.1004
- Trujillo, E., Davis, C., & Milner, J. (2006). Nutrigenomics, proteomics, metabolomics, and the practice of dietetics. Journal of the American Dietetic Association, 106(3), 403-413. doi:10.1016/j.jada.2005.12.008
- Zhang, D. D., & Hannink, M. (2003). Distinct cysteine residues in Keap1 are required for Keap1-dependent ubiquitination of Nrf2 and for stabilization of Nrf2 by chemopreventive agents and oxidative stress. Molecular and Cellular Biology, 23(22), 8137-8151. doi:10.1128/mcb.23.22.8137-8151.2003