Kollajen Nedir? Kollajen Tipleri ve Kollajen Sentezi

Kollajen Nedir?

Kollajen, tüm vücudu bir arada tutan yapışkanlık sağlayan bir proteindir. Kemiklerden cildimize kadar çoğu dokuda ve bağ dokusunda bulunur. Ayrıca bağırsakların iç yüzeyinde de yer alır. Vücudumuzda bulunan fibroblastlar, glisin, prolin ve hidroksiprolin isimli aminoasitlerden kollajen üretirler. Bu üretim, C vitamini sayesinde artar.

Kollajenin Yapısı

Kollajen, üç ayrı protein zincirinden oluşur. Halatı andıran bu üçlü sarmal yapıya “heliks” adı verilir. H bağları ile sağlamlaşan bu üç polipeptid önce fibrilleri, sonra lifleri ve en sonunda kollajen demetlerini oluşturur.

Kollajen tip olarak 30’dan fazladır.

• Tip-1, Tip-2, Tip-3, Tip-5 ve Tip-11 lif yapısındadır ve C vitamini bu lifsel kollajenlerin sentezinde rol oynar.
  
• Tip-4 kollajen ise lif yapısında değildir.
  

Vücuttaki toplam proteinin yaklaşık üçte birini kollajen oluşturur.

Kollajen Üreten Hücreler

• Bağ dokusu: Fibroblastlar
  
• Kıkırdak dokusu: Kondroblastlar
  
• Kemik dokusu: Osteoblastlar ve Odontoblastlar
  
• Arter duvarı, solunum ve sindirim sistemi, uterus: Düz kas hücreleri (Tip-1 ve Tip-5)
  
• Epitel hücreleri: Tip-4 kollajen
  

Kollajen yapımı, uykuda salgılanan melatonin hormonu tarafından artırılır.

Kollajen Tipleri

Tip-1 Kollajen

Vücuttaki kollajenin %90’ını oluşturur. Cilt, kemik, tendon, kiriş ve organ kapsüllerinde bulunur. Sıkı paketlenmiş liflerden oluşur. Cilt sağlığı açısından en önemli kollajen tipidir.

Tip-2 Kollajen

Hyalin ve elastik kıkırdakta bulunur. Demetleşme yapmaz, gevşek lif paketlerinden oluşur. Özellikle eklem kıkırdağında bulunur.

Tip-3 Kollajen

Cilt, kalp kapakçığı, düz kas dokusu, yara iyileşmesi, kemik iliği, dalak ve lenf düğümlerinde yer alır. Damar esnekliği ve kas gücü üzerinde etkilidir.

Tip-4 Kollajen

Lif oluşturmaz, enine bant yapar. Bazal membranda bulunur.

Tip-5 Kollajen

Göz korneası, plasenta, kemik ve kas çevresinde bulunur. Vücutta oldukça yaygındır.

Kollajenin Rolü ve Önemi

Kas-iskelet sistemi dokularının (tendon, bağ, kıkırdak, kemik) yapı ve fonksiyonu, kolajenden zengin hücre dışı matriks dokusuna bağlıdır. Bu dokunun içinde su, mineral ve kollajen yer alır. Yeterli beslenme ve egzersiz bu matriksi güçlendirir. Eksikliklerinde birçok hastalık ortaya çıkar.

Antibiyotikler, kollajen ve glikozaminoglikan sentezini engeller.
Kollajen üretimi 25 yaşından sonra azalır ve yaşlanma belirtileri başlar.
Kollajeni yıkan faktörler: Şeker hastalığı, sigara, alkol, stres, UV ışınları, C vitamini eksikliği.

Kollajen Üzerinde Etkili Faktörler

1. Hareket: Artırır; hareketsizlik zayıflatır.
   
2. Yaş: 20 yaşına kadar artar, 60 yaş sonrası düşer.
   
3. Gebelik: Relaksin hormonu esnekliği artırır.
   
4. İlaçlar: Kortizon azaltır; nonsteroid anti enflamatuarlar artırır.
   
5. Böbrek yetmezliği: Kollajen azalır, ligament ve eklemler zayıflar.
   
6. Greftler: 1.5–2 yılda normal yapısına kavuşur.
   

Kollajen Üretimini Artıran Etmenler

• Doğru beslenme
  
• Spor
  
• Yeterli uyku (Melatonin üretimi)
  
• Kemik suyu ve kolajen zengini gıdalar
  

Gıdalar ve Destekleyici Maddeler:

Kollajen Takviyeleri

Hidrolize Kollajen

Takviye olarak alınan hidrolize kollajen bağırsaklarda aminoasitlere ayrılır. Yani vücuda doğrudan kollajen değil, aminoasit alınmış olur. C vitamini ile zenginleştirilmiş jelatinin kollajen sentezini artırdığı çalışmalarla gösterilmiştir.

Kolajen Peptitleri

Düşük moleküler ağırlıklı kolajen peptitleri cilt için faydalıdır. Özellikle balık cildinden elde edilen kolajen peptitleri, cilt sağlığında etkilidir. Cilt için Tip-1 ve Tip-3, eklem için Tip-2 kollajen alınmalıdır.

Doğal Tavuk Kollajeni ve Eklem Sağlığı

Pişirilmemiş (denatüre olmamış) tavuk kollajeni, özellikle osteoartrit ve romatoid artrit hastalarında bağışıklık sisteminin saldırısını ve enflamatuar sitokinleri azaltır. Tavuk sternumundan elde edilen Tip-2 kollajen, eklem sağlığına faydalıdır.

Not: Kaynatılmış kollajen (denatüre) bu etkiyi göstermez. 2016 yılında yapılan bir çalışmada, sadece 40 mg’lık UC-II’nin diz kireçlenmesi olan hastalarda belirgin fayda sağladığı gösterilmiştir. Diğer bazı çalışmalarda glukozamin ve kondroitinden daha etkili olduğu tespit edilmiştir.